هیدروتراپی یا آب‌ درمانی چیست؟

تألیف و گردآوری: شبنم کاظمی

آب درمانی یا هیدروتراپی به زبان ساده، درمان بیماری‎ها با استفاده از آب است. آب درمانی روشی درمانی با هدف کاهش درد و افزایش دامنه حرکات مفاصل با استفاده از آب می‌باشد که در فیزیوتراپی و کاردرمانی از آن استفاده می‌شود.

همچنین درمان به روش هیدروتراپی در کنترل بیماری‌های مزمن از قبیل رماتسیم مفاصل و رماتیسم استخوان‌ها کارساز است.

اساس این نوع معالجه، سبک شدن بدن هنگام غوطه‌وری در آب بوده و به همین دلیل بیمار قادر می‌گردد مفاصل و اندام‌های خود را با صرف نیروی کمتری به حرکت درآورد و در این حالت چون فشار بدن روی مفاصل کاهش یافته، در اجرای حرکات درد کمتری نیز احساس می‌شود. بعلاوه بدلیل خاصیت نشاط‌انگیزی و فرح‌بخشی آب، انگیزه لازم جهت تمرین، تکرار و اجرای حرکات در بیمار ایجاد می‌گردد.

انواع هیدروتراپی :

هیدروتراپی عمومی: در این روش به طور معمول تمام بدن بیمار (به جز سر و گردن) در آب قرار می‌گیرد.

هیدروتراپی عضوی: در این روش فقط عضوی که دچار عارضه شده است در آب قرار می‌گیرد.

جهت اثر بخشی هر چه بیشتر این روش بهتر است نکات زیر مورد توجه قرار گیرد:

• هیدروتراپی برای افرادی که دارای مشکلات عضلانی یا مفصلی می‌باشند، مناسب است.
• در طول هفته حداقل 2 تا 3 بار و هر بار به مدت 50-60 دقیقه در مورد حرکات ساده و 20-30 ثانیه در مورد حرکات کششی تکرار گردد.
• راه رفتن در استخر به مدت 7- 10 دقیقه انجام گیرد.
• حرکات در داخل استخر آب گرم و در عمق متوسط انجام گیرد.
• در حین تمرین یکنواخت و عمیق تنفس شود.
• حرکات متنوع باشد تا عضلات بیشتری تقویت گردد.
• اجرای چند حرکت کششی نرم برای گرم کردن قبل از وارد شدن به استخر، توصیه می‌شود.
• کلیه حرکات آرام و کنترل شده باشد .
• پس از انجام تمرینات تا 45 دقیقه نباید در معرض هوای آزاد قرار گرفت.

با هیدروتراپی چه اتفاقی در بدن می‌افتد؟

1. افزایش درجه حرارت بدن: برحسب میزان و مقدار گرمای آب درجه حرارت بدن هم تغییر می‌کند. در اغلب موارد وقتی درجه حرارت آب استخر بین 34 تا 37 درجه سانتیگراد باشد، دمای بافت‌ها و عضلات ورزشکار نیز مقداری افزایش می‌یابد.
2. افزایش سوخت و ساز بافت‌ها: در اثر افزایش حرارت بافت‌های مختلف بدن، میزان سوخت و ساز با متابولیسم عمومی بافت‌ها زیاد می‌شود.
3. گشاد شدن عروق: بالا بودن درجه حرارت آب منجر به بالا رفتن حرارت بدن و متعاقباً باز شدن عروق و مویرگ‌ها می‌شود. در ضمن باز شدن یا اتساع عروقی می‌تواند ناشی از افزایش سوخت و ساز سلول‌ها باشد که نیاز به اکسیژن اضافی و دفع بیشتر مواد حاصل از سوخت و ساز دارند.
4. افزایش جریان خون: افزایش درجه حرارت بدن موجب زیادتر شدن سوخت و ساز سلول‌ها می‌شود که برای جبران کردن این امر بدن به افزایش جریان خون بافت‌ها روی می‌آورد. بنابراین میزان جریان خون نیز متعاقب قرار گرفتن در آب گرم افزایش می‌یابد.
5. 5. افزایش میزان فعالیت قلب: به دنبال اتساع عروقی و زیاد شدن میزان جریان خون، میزان خون وارده به قلب نیز افزایش یافته و طبق قانون فرانگ استارلینگ (هرچه خون وارده به قلب زیادتر گردد، خون خروجی از آن نیز زیادتر می‌گردد) میزان برون‎دهی قلبی افزایش می‌یابد و فعالیت قلبی نیز بیشتر می‌شود.

به دنبال تأثیرات فیزیولوژیکی فوق در بافت‌ها و اندام‌های بدن، یک سلسله تأثیرات درمانی در فرد مشاهده می‌شود، از جمله در اثر افزایش جریان خون و بهبود وضع تغذیه در اندام‌ها و دفع سایر مواد زاید، گرفتگی و اسپاسم عضلات فرد از بین می‌رود. به طور خلاصه می‌توان گفت که تأثیرات درمانی آب به واسطه اثری است که بر روی پوست بدن دارد.

در این روش درمانی، پوست بدن عضوی مهم و اساسی است، زیرا بر اثر برخورد جریان آب گیرنده‌های عصبی پوست تحریک می‌شوند. تحریکات ایجاد شده از طریق اعصاب بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارند و این تأثیرات سیستم عصبی مرکزی است که باعث به وجود آمدن تأثیرات درمانی آب می‌شود. استفاده از آب درمانی روی جریان خون، سوخت و ساز بدن، سیستم عصبی ترکیب خون و میزان ترشح غدد نیز تاثیر می‌گذارد و در نهایت تجمع این تأثیرات روی روان فرد منعکس می‌شود.

استفاده از هیدروتراپی در درمان کمردرد:

کمردرد بعد از سرماخوردگی و آنفلوآنزا دومین عامل مراجعه به پزشک است. میلیون‌ها نفر بی‌دلیل از کمردرد رنج می‌برند. تحقیقی در نشریه انگلیسی مفصل‌شناسی در سال 1995، نشان داد که درمان با حمام داغ اثرات کوتاه و بلندمدتی روی افرادی که از کمردرد رنج می‌بردند، داشته است. تحقیق دیگری که در دانشگاه مینسوتا روی ۴۰ نفر نمونه انجام شد، مشخص شد که ۸۵% افراد جکوزی را بر آب ساکن ترجیح دادند. این دو روش در کاهش هیجان مؤثر بوده‌اند، اما جکوزی در کاهش استرس افراد تأثیر بیشتری دارد. تحقیقاتی در فرانسه، که بعدها منجر به چاپ تحقیقی در نشریه مفصل‌شناسی شد، نیز مؤید این نتایج بود. آزمایش‌ها بهبود وضع سلامتی گروهی را که آب‌گرم‌درمانی کرده بودند، نسبت به افرادی که تنها از دارو استفاده کرده بودند، بعد از سه هفته آب‌گرم‌درمانی نشان می‌داد. استفاده از داروهای ضدالتهاب و آرام‌بخش نیز در روش گروه آب‌گرم‌درمانی کاهش یافته بود.

درمان لگن خاصره با استفاده از هیدروتراپی:

استخوان لگن حلقه‌ای پهن و محکم از استخوان‌هاست که در پایه ستون فقرات بین تنه و پاها قرار دارند. استخوان های لگن  استخوان‌های بی‌نام ، استخوان خاجی و استخوان دنبالچه هستند. دردهای ناحیه لگن به علل متفاوتی مانند درگیری عضلات این ناحیه، کشیدگی ربا‌ط‌های لگنی ، درد دنبالچه، التهاب بورس‌های این ناحیه و شکستگی لگن رخ می‌دهد.

شنا یک ورزش قلبی عروقی با اثر کم می باشد، به این معنا که شنا باعث می شود بدون فشار وارد کردن به مفاصل و قلب، عضلات تقویت شوند. همچنین علاوه بر مفید بودن برای مفاصل لگن، یک ورزش آرامش بخش می باشد.

آب ‌درمانی برای تسکین درد ناحیه لگن و پرینه:

ناحیه لگن و پرینه و شش‌ شامه‌ یکی از نواحی بدن است که هیدروتراپی موضعی برای درمان بسیاری از شرایط و بیماری‌های آن توصیه شده است. تجربه نشان داده که نشستن در آب گرم برای کاهش خارش، درد و ناراحتی این ناحیه مفید بوده و با افزایش جریان خون و پاکسازی ناحیه مذکور تأثیر بسزایی در روند بهبود بیماری‌ دارد. از سوی دیگر نشستن در آب سرد برای رفع یبوست ، التهاب و ترشحات واژن توصیه می‌‌گردد ‌و در صورت بی‌اختیاری مدفوعی یا ادراری، برای تقویت ماهیچه‌های این قسمت مفید می‌باشد.

هیدروتراپی و کمک به خواب آرام:

افرادی که خواب سبکی دارند، حمام آب داغ را به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین راه‌‌های درمان خود عنوان کرده‌اند. هر چیزی که کمک کند خون به بخش‌های خارجی و بیرون از مغز بازگردد، به درمان بی‌خوابی کمک و خواب را آسان‌تر می‌کند. افت حرارت بدن نیز می‌تواند کمک کند تا بدن به خواب عمیق‌تری فرو روید.

حمام آب داغ هنگام گرفتگی ماهیچه‌ها و هیجان بیش از حد ناشی از فشار مؤثر است. وقتی شخص به زیر آب فرو می‌رود احساس بی‌وزنی می‌کند. در این زمان بدن از کشش همیشگی جاذبه قطع می‌شود. آبی که در حال حرکت است، گیرنده‌های حس لامسه روی پوست را تحریک کرده و باعث آزاد کردن ماهیچه‌های منقبض و افزایش جریان خون می‌شود. این مالش آب باعث احساسی همچون ماساژ می‌شود.

هیدروتراپی و بیماری‎های دیگر:

آب درمانی برای قسمت بالای بدن در بهبود جریان خون به قلب و شش‌ها مؤثر است. این کار همچنین در تحریک دستگاه تنفسی و قلبی، بالا بردن ضربان، رگ‌های واریسی، قابلیت تحریک دستگاه عصبی، سردردها، بیماری‌های حنجره و تارهای صوتی، تنگی نفس و برونشیت تأثیر زیادی دارد.

هیدروتراپی روی بازوها برای دست‌های سرد، زکام بینی و گلو، سردردها، سرگیجه، عوارض قلبی، رماتیسم بازوها، درد اعصاب، بی‌حسی و اختلالات عصبی مؤثر است.

استفاده از هیدروتراپی همچنین در درمان بیماری‌های ششی، تنگی نفس، تصلب بافت‌ها، امراض نخاعی، کمردردهای ضعیف و همین طور در رهائی از نور آلرژی عصب سه‌قلو، دندان درد و میگرن و در آرام بخشی به چشمان خسته مؤثر است. درمان گردن برای رفع سرگیجه، آرتروز انگشت و مفاصل دست، صدای زنگ در گوش، افسردگی خفیف، حساسیت بیش از حد به تغییرات آب و هوا، گرفتگی کتف و گردن، سردرد و میگرن‌ها مؤثر است. هیدروتراپی سینه، برای گلودرد، تنگی تنفس و برونشیت مفید است.

همچنین در درمان بیماری‌های کهنه روی شکم، دستگاه تولیدمثل، التهاب، خون‌لختگی لگن، انقباض ماهیچه‌‌ها، بواسیر، دردهای کلیوی و روده‌ای مؤثر است.

نبایدهای هیدروتراپی:

• در صورتی که در دستگاه ریوی گرفتگی خونی وجود دارد، نباید از این روش‌ استفاده کرد.
• این روش درمان نباید برای کسانی که دچار عوارض قلبی عروقی، بزرگی غده تیروئید و فشار خون بالا هستند مورد استفاده قرار گیرد.
• اگر احتمال خطر شش‌ شامه‌ وجود دارد، حرارت آب باید متعدل شود.
• این روش نبایست با وجود جاربند، آب دادن تحریک‌پذیر، عفونت‌های ادراری و یا در حین قاعدگی استفاده شود.
• هیدروتراپی ممکن است بزرگ شدن کیسه زرداب و سنگ‌سازی، بزرگ شدن جگر، متئوریسم و دیابت را تشدید کند.