هیدروتراپی (ورزشدرمانی در آب)
هیدروتراپی یا آب درمانی یک روش درمانی مکمل است که از آب بهمنظور بهبود سلامتی کمک میگیرد. بسته به صنعت و کاربرد، برخی ممکن است ازاینروش درمانی با عنوان ورزش درمانی با آب، آب درمانی یا هیدروتراپی یاد کنند. هیدروتراپی (آب درمانی) کاربردهای مختلفی دارد از درمان درد مفاصل با تمرینات آبی گرفته تا کاهش استرس عضلانی با دوش آب سرد یا گرم. اگر قصد دارید ازاینروش درمانی برای درمان دردهای دیسک کمر یا گردن استفاده کنید بهتر است ابتدا با یک پزشک یا فیزوتراپیست درباره آن صحبت کنید.
هیدروتراپی چیست؟
هیدروتراپی (آب درمانی) به استفاده از آب برای درمان انواع بیماریها در اشکال مختلف، اشاره دارد. بهطور مثال ممکن است بهعنوان درمانی برای مشکلات موقتی مرتبط با پوست مانند سوختگی و زخمهای سپتیک یا برای بیماریهای مزمن مانند آرتروز و فیبرومیالژیا (خستگی مزمن)، استفاده شود. در آب درمانی از آب سرد یا گرم استفاده میشود و فشار و جریان آب برای درمانها متفاوت است؛ هدف این است که علائم جسمی و روانی کاهش یابد. برخی از روشهای هیدروتراپی (آب درمانی) بهسادگی نشستن در وان آب گرم است که افراد میتوانند در خانه نیز انجام دهند. در برخی از روشها به مکانها یا تجهیزات تخصصی مانند سونا سرد و یا دستگاه هیدروتراپی نیاز است. مکانها و تجهیزات احتمالی آب درمانی ممکن است شامل مخازن فیزیوتراپی، استخرهای شنا، گرداب چشمههای معدنی، وان آب گرم، سونا، دوش یا حمام باشد که روش استفاده از هر کدام بسته به هدف درمان و پزشک متفاوت خواهد بود.
آب درمانی یا هیدروتراپی به زبان ساده، درمان بیماریها با استفاده از آب است. آب درمانی روشی درمانی با هدف کاهش درد و افزایش دامنه حرکات مفاصل با استفاده از آب میباشد که در فیزیوتراپی و کاردرمانی از آن استفاده میشود. همچنین درمان به روش هیدروتراپی در کنترل بیماریهای مزمن از قبیل رماتسیم مفاصل و رماتیسم استخوانها کارساز است.
اساس این نوع معالجه، سبک شدن بدن هنگام غوطهوری در آب بوده و به همین دلیل بیمار قادر میگردد مفاصل و اندامهای خود را با صرف نیروی کمتری به حرکت درآورد و در این حالت چون فشار بدن روی مفاصل کاهش یافته، در اجرای حرکات درد کمتری نیز احساس میشود. بعلاوه بدلیل خاصیت نشاط انگیزی و فرحبخشی آب، انگیزه لازم جهت تمرین، تکرار و اجرای حرکات در بیمار ایجاد میگردد.
هیدروتراپی(آب درمانی) با شنا در استخر متفاوت است زیرا شامل تمرینات خاصی است که در استخری با دمای آب بین 33 تا 36 درجه سانتیگراد انجام میشود و از یک استخر معمولی گرمتر است. معمولاً زمانی که تحت آب درمانی قرار میگیرید یک فیزیوتراپیست با آموزش تخصصی، نحوه انجام تمرینات را به شما نشان میدهد. بسته به علائم بیماری، میتوانید تمرکز تمرینات خود را تنظیم کنید، ازاینرو میتواند به افزایش دامنه حرکتی و قدرتی مفاصل شما کمک کند. هیدروتراپی عمدتاً بر حرکات آرام و کنترلشده تمرکز دارد. اگر فکر میکنید که آب درمانی میتواند برای شما مفید باشد توصیه میکنیم حتماً به مراکز معتبری که این خدمات را ارائه میدهند مراجعه کنید.
انواع هیدروتراپی
در دسته بندی دیگر آب درمانی به دو دسته کلی هیدروتراپی داخلی و هیدروتراپی خارجی تقسیم میشود که هر کدام در دماهای مختلف و برای اهداف بهداشتی خاصی کاربرد دارند. در هیدروتراپی خارجی اغلب از کمپرس آب گرم یا سرد برای درمان مشکلات مفصلی و عضلانی استفاده میشود. اما در هیدروتراپی داخلی، حرکات تمرینی برای تقویت، کشش یا کاهش دردهای عضلانی و مفصلی درون استخر، جکوزی یا وان انجام میشود. حمام بخار، سونا، هیدروتراپی متناوب، حمام سیتز و دوشهای کولون نمونهای از هیدروتراپی داخلی هستند.
انواع روش های هیدروتراپی (آب درمانی)
یک پزشک یا فیزیوتراپیست بسته به اهداف سلامتی فرد، یکی از انواع روشهای هیدروتراپی (آب درمانی) را به بیمار توصیه میکند. برخی از این روشها عبارتاند از:
ورزش درمانی در آب (Aquatic exercise)
ورزشدرمانی در آب یک نوع فعالیت بدنی کمفشار است که معمولاً در استخر با استفاده از تجهیزات تخصصی انجام میشود. ورزشدرمانی در آب به بیمار این امکان را میدهد که روی ماهیچههای خود کار کند و بدون ایجاد فشار زیاد بر مفاصل، ضربان قلب خود را افزایش دهد. این تمرینات روتین برای افراد مبتلا به آرتروز، خستگی مزمن و همینطور افراد مسنی که مشکلات حرکتی دارند مناسب است.
هیدروتراپی متناوب
هیدروتراپی متناوب شامل استفاده از چند شکل مختلف آب درمانی، یکی پس از دیگری است. بهطورکلی بیمار ابتدا وارد استخر آب گرم و سپس استخر آب سرد یا بالعکس میشود تا گردش خون در بدنش افزایش یابد و علائم بیماری را کاهش دهد. بسته به پزشک و فردی که تحت درمان قرار میگیرد این تناوب میتواند بسیار متفاوت باشد اما اغلب شامل تکنیکهایی مثل حمام آب گرم، حمام آب سرد، سونای مرطوب یا خشک و غوطهور شدن در وان یا استخر آب سرد است.
حمام آب گرم
غوطهور شدن در حمام آب گرم نوعی هیدروتراپی (آب درمانی) محسوب میشود. در این روش درمانی ممکن است فرد از نمک، مواد معدنی یا روغنهای گیاهی برای کاهش دردهای عضلانی خود استفاده کند.
حمام سیتز
حمام سیتز یک وان یا استخر کمعمق پرشده از آب گرم یا سرد است که بیمار برای کاهش درد و درمان گرفتگیهای عضلانی یا مشکلات گوارشی مثل بواسیر در آن مینشیند.
سونا
بسته به تعریف سونا ممکن است شامل سونا گرم، مرطوب، خشک و یا سرد باشد. در این روش بیمار در اتاقی که روی دمای خاصی با هوای مرطوب یا خشک تنظیم شده است، مینشیند.
فواید و خواص آب درمانی
به گفته طرفداران و متخصصان هیدروتراپی (آب درمانی)، آب سرد یا گرم باعث تغییرات فیزیولوژیکی میشود ازاینرو برای سلامت انسان مفید است. گرمای آب داغ به ماهیچهها اجازه میدهد تا شل شوند، همچنین باعث گشادشدن رگهای خونی سطحی، فعال شدن غدد تعریق، شل شدن مفاصل و حذف مواد سمی از بافتها میشود. آب سرد نیز باعث انقباض عروق سطحی میشود و جریان خون را از ناحیه آسیبدیده دور میکند تا التهاب را تسکین دهد. آب درمانی مزیتهای بیشماری برای بدن دارد. در لیست زیر به برخی از کاربردها و مزایای هیدروتراپی اشاره شده است:
بهبود سلامت روان
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریها (CDC) خاطرنشان کرده است فعالیتهای مبتنی بر آب سلامت روانی را در برخی افراد بهبود میبخشد. بهعنوانمثال، هیدروتراپی (آب درمانی) در افراد مبتلا به خستگی مزمن ممکن است به کاهش اضطراب و افسردگی آنها منجر شود. علاوه بر این برخی از متخصصین ادعا دارند که شنا در بهبود خلقوخوی این افراد تأثیر دارد و به کاهش تنش (از طریق ورزش) کمک میکند.
ریکاوری بعد از تمرین و رفع اسپاسم های عضلانی
ورزشکاران گاهی اوقات از یک روش آب درمانی با عنوان هیدروتراپی متناوب که در آن فرد ابتدا وارد استخر آب گرم و سپس وارد استخر آب سرد یا بلعکس میشود. برای کاهش دردهای عضلانی بعد از تمرین استفاده میکنند. بسیاری از ورزشکاران باور دارند که این فرایند جایگزینی میتواند در ریکاوری عضلات و ماهیچهها نقش مؤثری داشته باشد و مانع از دردهای عضلانی در آینده شود.
زیر فشار نبودن
یکی از مزایای کلیدی تکنیکهای هیدروتراپی (آب درمانی) این است که بیمار بسیار کم یا اصلاً تحتفشار قرار نمیگیرد. افراد میتوانند این فعالیتها را در آب انجام دهند بدون اینکه فشار زیادی به مفاصل خود وارد کنند. درنتیجه افراد میتوانند علاوه بر کاهش علائمی مثل درد بهعنوان یک برنامه تمرینی مؤثر به این روش درمانی پایبند باشند.
ریلکسیشن
بسیاری از اشکال آب درمانی به ریلکسیشن، هم ازنظر جسمی و هم ازنظر روانی، کمک میکند. آب گرم علاوه بر اینکه میتواند به کاهش تنش در ماهیچهها کمک کند، باعث ایجاد آرامش روحی نیز میشود.
کاهش دردهای ناشی از دیسک کمر و گردن
بررسیها نشان داده است که هیدروتراپی با استفاده از آب گرم تأثیر قابلملاحظهای در کاهش درد در افراد مبتلا به بیماریهای مزمن اسکلتی-عضلانی و بافتهای همبند دارد. آب گرم ممکن است علائم درد را تسکین، ماهیچهها را شل، جریان خود را افزایش و درد را در ناحیه موردنظر کاهش دهد ازاینرو برای کاهش دردهای ناشی از دیسک کمر یا دیسک گردن بسیار مفید است.
درمان آرتروز
هیدروتراپی (آب درمانی) بدون در نظر گرفتن تعداد مفاصل آسیبدیده، میتواند در درمان انواع آرتروز مثل آرتریت پسوریاتیک(التهابات مفصلی)، اسپوندیلیت آنکیلوزان(رماتیسم ستون فقرات) و استئوآرتریت (ساییدگی مفصل زانو) مؤثر باشد. برخی مطالعات نشان داده است که آب درمانی توانسته علائم درد و عملکرد زانو را پس از 8 هفته، در افراد مبتلا به آرتروز زانو، بهبود بخشد.
روماتیسم مفصلی
مطالعات نشان داده است که آب درمانی در افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید (رماتیسم مفصلی) ممکن است نتایج را در ترکیب با داروهای تجویزشده بهبود بخشد. ترکیب هیدروتراپی با داروها باعث میشود که سطح آنتیاکسیدان در بدن این بیماران افزایش و سطح استرس اکسیداتیو که از علائم این بیماری است. کاهش یابد و این نشان میدهد که پیشرفت بیماری کند شده است.
بارداری و هیدروتراپی
هیدروتراپی (آب درمانی) میتواند در کاهش دردهای متداولی که در دوران بارداری ایجاد میشود نیز مؤثر باشد. برخی از زنان ممکن است از شکلی از آب درمانی تحت عنوان زایمان در آب برای کاهش درد و افزایش آرامش حین زایمان استفاده کنند.
با هیدروتراپی چه اتفاقی در بدن میافتد؟
- افزایش درجه حرارت بدن: برحسب میزان و مقدار گرمای آب درجه حرارت بدن هم تغییر میکند. در اغلب موارد وقتی درجه حرارت آب استخر بین 34 تا 37 درجه سانتیگراد باشد، دمای بافتها و عضلات ورزشکار نیز مقداری افزایش مییابد.
- افزایش سوخت و ساز بافتها: در اثر افزایش حرارت بافتهای مختلف بدن، میزان سوخت و ساز با متابولیسم عمومی بافتها زیاد میشود.
- گشاد شدن عروق: بالا بودن درجه حرارت آب منجر به بالا رفتن حرارت بدن و متعاقباً باز شدن عروق و مویرگها میشود. در ضمن باز شدن یا اتساع عروقی میتواند ناشی از افزایش سوخت و ساز سلولها باشد که نیاز به اکسیژن اضافی و دفع بیشتر مواد حاصل از سوخت و ساز دارند.
- افزایش جریان خون: افزایش درجه حرارت بدن موجب زیادتر شدن سوخت و ساز سلولها میشود که برای جبران کردن این امر بدن به افزایش جریان خون بافتها روی میآورد. بنابراین میزان جریان خون نیز متعاقب قرار گرفتن در آب گرم افزایش مییابد.
- افزایش میزان فعالیت قلب: به دنبال اتساع عروقی و زیاد شدن میزان جریان خون، میزان خون وارده به قلب نیز افزایش یافته و طبق قانون فرانگ استارلینگ (هرچه خون وارده به قلب زیادتر گردد، خون خروجی از آن نیز زیادتر میگردد) میزان بروندهی قلبی افزایش مییابد و فعالیت قلبی نیز بیشتر میشود.
به دنبال تأثیرات فیزیولوژیکی فوق در بافتها و اندامهای بدن، یک سلسله تأثیرات درمانی در فرد مشاهده میشود، از جمله در اثر افزایش جریان خون و بهبود وضع تغذیه در اندامها و دفع سایر مواد زاید، گرفتگی و اسپاسم عضلات فرد از بین میرود. به طور خلاصه میتوان گفت که تأثیرات درمانی آب به واسطه اثری است که بر روی پوست بدن دارد.
در این روش درمانی، پوست بدن عضوی مهم و اساسی است، زیرا بر اثر برخورد جریان آب گیرندههای عصبی پوست تحریک میشوند. تحریکات ایجاد شده از طریق اعصاب بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر میگذارند و این تأثیرات سیستم عصبی مرکزی است که باعث به وجود آمدن تأثیرات درمانی آب میشود. استفاده از آب درمانی روی جریان خون، سوخت و ساز بدن، سیستم عصبی ترکیب خون و میزان ترشح غدد نیز تاثیر میگذارد و در نهایت تجمع این تأثیرات روی روان فرد منعکس میشود.
استفاده از هیدروتراپی در درمان بیماریها
درمان لگن خاصره با استفاده از هیدروتراپی
استخوان لگن حلقهای پهن و محکم از استخوانهاست که در پایه ستون فقرات بین تنه و پاها قرار دارند. استخوان های لگن استخوانهای بینام، استخوان خاجی و استخوان دنبالچه هستند. دردهای ناحیه لگن به علل متفاوتی مانند درگیری عضلات این ناحیه، کشیدگی رباطهای لگنی، درد دنبالچه، التهاب بورسهای این ناحیه و شکستگی لگن رخ میدهد.
شنا یک ورزش قلبی عروقی با اثر کم می باشد، به این معنا که شنا باعث می شود بدون فشار وارد کردن به مفاصل و قلب، عضلات تقویت شوند. همچنین علاوه بر مفید بودن برای مفاصل لگن، یک ورزش آرامش بخش می باشد.
آب درمانی برای تسکین درد ناحیه لگن و پرینه
ناحیه لگن و پرینه و شش شامه یکی از نواحی بدن است که هیدروتراپی موضعی برای درمان بسیاری از شرایط و بیماریهای آن توصیه شده است. تجربه نشان داده که نشستن در آب گرم برای کاهش خارش، درد و ناراحتی این ناحیه مفید بوده و با افزایش جریان خون و پاکسازی ناحیه مذکور تأثیر بسزایی در روند بهبود بیماری دارد. از سوی دیگر نشستن در آب سرد برای رفع یبوست ، التهاب و ترشحات واژن توصیه میگردد و در صورت بیاختیاری مدفوعی یا ادراری، برای تقویت ماهیچههای این قسمت مفید میباشد.
هیدروتراپی و کمک به خواب آرام
افرادی که خواب سبکی دارند، حمام آب داغ را بهعنوان یکی از محبوبترین راههای درمان خود عنوان کردهاند. هر چیزی که کمک کند خون به بخشهای خارجی و بیرون از مغز بازگردد، به درمان بیخوابی کمک و خواب را آسانتر میکند. افت حرارت بدن نیز میتواند کمک کند تا بدن به خواب عمیقتری فرو روید.
حمام آب داغ هنگام گرفتگی ماهیچهها و هیجان بیش از حد ناشی از فشار مؤثر است. وقتی شخص به زیر آب فرو میرود احساس بیوزنی میکند. در این زمان بدن از کشش همیشگی جاذبه قطع میشود. آبی که در حال حرکت است، گیرندههای حس لامسه روی پوست را تحریک کرده و باعث آزاد کردن ماهیچههای منقبض و افزایش جریان خون میشود. این مالش آب باعث احساسی همچون ماساژ میشود.
استفاده از هیدروتراپی در درمان کمردرد
کمردرد بعد از سرماخوردگی و آنفلوآنزا دومین عامل مراجعه به پزشک است. میلیونها نفر بیدلیل از کمردرد رنج میبرند. تحقیقی در نشریه انگلیسی مفصلشناسی در سال 1995، نشان داد که درمان با حمام داغ اثرات کوتاه و بلندمدتی روی افرادی که از کمردرد رنج میبردند، داشته است. تحقیق دیگری که در دانشگاه مینسوتا روی ۴۰ نفر نمونه انجام شد، مشخص شد که ۸۵% افراد جکوزی را بر آب ساکن ترجیح دادند. این دو روش در کاهش هیجان مؤثر بودهاند، اما جکوزی در کاهش استرس افراد تأثیر بیشتری دارد. تحقیقاتی در فرانسه، که بعدها منجر به چاپ تحقیقی در نشریه مفصلشناسی شد، نیز مؤید این نتایج بود. آزمایشها بهبود وضع سلامتی گروهی را که آبگرمدرمانی کرده بودند، نسبت به افرادی که تنها از دارو استفاده کرده بودند، بعد از سه هفته آبگرمدرمانی نشان میداد. استفاده از داروهای ضدالتهاب و آرامبخش نیز در روش گروه آبگرمدرمانی کاهش یافته بود.
هیدروتراپی و بیماریهای دیگر
آب درمانی برای قسمت بالای بدن در بهبود جریان خون به قلب و ششها مؤثر است. این کار همچنین در تحریک دستگاه تنفسی و قلبی، بالا بردن ضربان، رگهای واریسی، قابلیت تحریک دستگاه عصبی، سردردها، بیماریهای حنجره و تارهای صوتی، تنگی نفس و برونشیت تأثیر زیادی دارد.
هیدروتراپی روی بازوها برای دستهای سرد، زکام بینی و گلو، سردردها، سرگیجه، عوارض قلبی، رماتیسم بازوها، درد اعصاب، بیحسی و اختلالات عصبی مؤثر است.
استفاده از هیدروتراپی همچنین در درمان بیماریهای ششی، تنگی نفس، تصلب بافتها، امراض نخاعی، کمردردهای ضعیف و همین طور در رهائی از نور آلرژی عصب سهقلو، دندان درد و میگرن و در آرام بخشی به چشمان خسته مؤثر است. درمان گردن برای رفع سرگیجه، آرتروز انگشت و مفاصل دست، صدای زنگ در گوش، افسردگی خفیف، حساسیت بیش از حد به تغییرات آب و هوا، گرفتگی کتف و گردن، سردرد و میگرنها مؤثر است. هیدروتراپی سینه، برای گلودرد، تنگی تنفس و برونشیت مفید است.
همچنین در درمان بیماریهای کهنه روی شکم، دستگاه تولیدمثل، التهاب، خونلختگی لگن، انقباض ماهیچهها، بواسیر، دردهای کلیوی و رودهای مؤثر است.
دوره هیدروتراپی برای افرادی که از عوارض سالخوردگی رنج میبرند، افراد مبتلا به بیماریهای سیستم اعصاب مرکزی و دردهای مفاصل و افراد آسیبدیده از صدمات ورزشی در ۱۰ جلسه یک ساعته توسط گروه دلفین برگزار میگردد.
نبایدهای هیدروتراپی
- در صورتی که در دستگاه ریوی گرفتگی خونی وجود دارد، نباید از این روش استفاده کرد.
- این روش درمان نباید برای کسانی که دچار عوارض قلبی عروقی، بزرگی غده تیروئید و فشار خون بالا هستند مورد استفاده قرار گیرد.
- اگر احتمال خطر شش شامه وجود دارد، حرارت آب باید متعدل شود.
- این روش نبایست با وجود جاربند، آب دادن تحریکپذیر، عفونتهای ادراری و یا در حین قاعدگی استفاده شود.
- هیدروتراپی ممکن است بزرگ شدن کیسه زرداب و سنگسازی، بزرگ شدن جگر، متئوریسم و دیابت را تشدید کند.
کلام آخر اینکه هیدروتراپی (آب درمانی) طیف وسیعی از تکنیکهای درمانی با آب مثل سونا و حمام آب گرم را شامل میشود. این روش درمانی کاربردهای مختلفی دارد و میتواند در کاهش انواع دردهای مفصلی، عضلانی و حتی کاهش استرس مؤثر باشد. با این حال قبل از هر چیز باید با یک پزشک متخصص در مورد هیدروتراپی و اینکه مناسبترین شیوه برای شما کدام است، مشورت کنید.
برای آب درمانی به چه وسایلی نیاز دارم؟
لباس شنا، حوله و داروهایی مثل دستگاه استنشاق (Inhaler)، اسپری GTN یا قرص قند (در صورت ابتلا به دیابت)، که هنگام ورزش به آن نیاز دارید.
اگر شنا بلد نباشیم چه کنیم؟
برای بهرهمندی از خواص هیدروتراپی (آب درمانی) نیازی به شنا نیست. استخرهای هیدروتراپی معمولاً کمعمق(تقریباً تا قفسه سینه) هستند بنابراین میتوانید بهراحتی در آب حرکت کنید. همیشه دو نفر از اعضای تیم مراقبتی، معمولاً یک فیزیوتراپیست و یک دستیار در استخر همراه شما خواهند بود. همچنین میتوانید از تختههای شنا استفاده کنید.
چگونه میتوانم وارد استخر و از آن خارج شوم؟
معمولاً پلههایی درون استخر تعبیه میشود که از آنجا میتوانید وارد آب شوید، بااینحال اگر با پلهها مشکل دارید یک بالابر مکانیکی نیز وجود دارد که شما را وارد آب و از آن خارج میکند. بیشتر استخرها عمقهای متفاوتی دارند و ارتفاع آنها معمولاً از کمر تا قفسه سینه متغیر است، در هر صورت برای اطمینان و حمایت بیشتر از بیمار، یک میله حمایتی در اطراف لبه استخر وجود دارد.
چه مواردی را در آب درمانی باید در نظر بگیریم؟
شرایط خاصی وجود دارد که ممکن است نتوانید آب درمانی انجام دهید. در صورت داشتن مشکلاتی مثل زخم یا عفونت پوستی، ویروس یا ناراحتی معده، فشارخون بالا یا پایین، مشکلات تنفسی، بیماری کلیوی نیاز به دیالیز، آنژین یا مشکلات قلبی، بیاختیاری، عفونت قفسه سینه، حساسیت به کلر، دیابت کنترل نشده، آسم یا صرع حتماً فیزیوتراپیست خود را در جریان بگذارید.
تهران، خیابان شریعتی، بعد از پل صدر، مجتمع فرهنگی ورزشی چمران، طبقه سوم.
همراه : 
ثابت :